نفقه؛ تمام احتیاجات متعارف زن
آیا می دانید تمام احتياجات متعارف زن جزء نفقه محسوب می شود؟
سوال: پرداخت نفقه تا چه مدتی بر عهده شوهر است؟
الف) در دوران زوجیت
طبق قانون مدنی شوهر به محض وقوع عقد نکاح دائم ملزم به پرداخت نفقه زن در دوران زوجیت می باشد.
ب) پس از انحلال زوجیت
پس از انحلال نکاح، نفقه زن به این شرح پرداخت می شود.
ا- در مدت عده طلاق رجعی
عده یعنی مدت زمانی پس از طلاق که پس از انقضای آن زن می تواند با مرد دیگری ازدواج نماید.
در طلاق رجعی یعنی طلاق قابل بازگشت، زن در مدت عده در حکم زوجه است و مرد حق رجوع دارد.
یعنی می تواند برگردد و زندگی مشترک را ادامه دهد. لذا نفقه در این مدت به زن تعلق می گیرد.
ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی اشاره می کند: «نفقه مطلقه رجعيه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر
این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد…» یعنی اگر مرد زن را به واسطه نافرمانی یا بدخلقی یا قهر
بدون علت یا مسافرت بدون اجازه طلاق داده باشد، در مدت عده زن نفقه ندارد.
۲– در مدت عده طلاق بائن حامل
١.طلاق بائن به طلاقی گفته می شود که در زمان عده مرد حق رجوع ندارد. مانند طلاق یائسه –
طلاق قبل از نزدیکی، طلاق در سومین مرتبه و طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد.
۲. مطابق ذیل ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی اگر عده از جهت طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل
از شوهر خود یعنی باردار باشد که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.
۳– در مدت عده فسخ زن حامل
فسخ یکی از موارد انحلال نکاح است که به دلایلی از جمله جنون هر یک از زوجین یا به واسطه
یکی از عیوب زن یا مرد موجب حق فسخ برای طرف دیگر خواهد شد.
که به صراحت ماده ۱۱۰۹ در مدت عده ناشی از فسخ اگر زن حامل باشد (یعنی باردار) نفقه تا وضع حمل به او تعلق می گیرد.
۴– زن حامل در مدت عده وفات شوهر
در این خصوص با توجه به ماده ۱۱۱۰ ق.م میان حقوقدانان اختلاف نظر است.
در این ماده آمده است «در عده وفات زن حق نفقه ندارد» عده ای گفته اند این ماده مطلق است چه
زن باردار باشد یا نباشد در هر حال نفقه ندارد.
اما برخی با توجه به عدالت قضایی و انصاف و ملاک حکم مندرج در ماده ۱۱۰۹ و فسلفه پرداخت نفقه
زن حامل، در طلاق رجعی و طلاق بائن و فسخ نکاح، گفته اند که حکم مندرج در ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی
مربوط به زن غير باردار است و در مورد زن حامل تا وضع حمل مستحق نفقه از ترکه شوهر متوفی می باشد.
ج) نفقه زمان گذشته
نفقه گذشته زن یک دین و بدهی است که بر عهده شوهر می باشد و باید آن را به زن بپردازد.
به حکم ماده ۱۲۰۶ و ۱۱۱۱ قانون مدنی زن می تواند نفقه گذشته خود را مطالبه نماید در صورت
خودداری شوهر از دادن نفقه، زن می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده آن را مطالبه کند و دادگاه میزان
نفقه را معین و شوهر را محکوم به پرداخت آن می نماید.
نفقه زن جزء طلب های ممتاز بوده و در صورت ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر همه طلبکاران است
یعنی ابتدا طلب زن بابت نفقه پرداخت می شود و اگر مالی باقی ماند به سایر طلبکاران می رسد.
د) نفقه آینده
با توجه به اطلاق ماده ۱۱۱۱ و ۱۲۰۶ که در موضوع قبلی اشاره کردیم، معلوم می شود که زن می تواند
از دادگاه بخواهد که مقدار نفقه زمان آینده او را معین نموده و مقرر نماید که مرد ماهیانه آن را به وی بپردازد.
که دادگاه جهت تعیین میزان نفقه موضوع را به کارشناس نفقه ارجاع می نماید تا مقدار آن را تعیین نماید
سپس طبق نظر کارشناسی مرد را محکوم به پرداخت آن می نماید. که در رویه فعلی دادگاه های خانواده،
نفقه به صورت ماهانه تعیین می شود.
* به طور کلی عدم پرداخت نفقه ممکن است به دو دلیل باشد:
-
– استكناف (یعنی خودداری کردن)
-
– عجز (یعنی ناتوانی)
در حالت اول مرد با وجود داشتن استطاعت و توان مالی عمدأ از انجام وظیفه قانونی خود امتناع می کند.
علت اصلی این امر می تواند اختلاف و اناسازگاری طرفین و نوعی لجبازی میان زن و مرد باشد.
در این حالت قانون با سخت گیری بیشتری برخوردار می کند.
ولی گاهی مرد فاقد توان مالی کافی برای پرداخت نفقه است. در این حالت هر چند تکلیف مرد در پرداخت نفقه
ساقط نمی شود، اما فاقد ضمانت اجرای کیفری است.
الف – ضمانت اجرای مدنی به شرح ذیل است:
1- محکومیت مرد به پرداخت نفقه: مطابق ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی زن می تواند با تقدیم دادخواست مطالبه نفقه
به دادگاه از قاضی بخواهد که با تعیین مقدار نفقه، مرد را ملزم به پرداخت آن نماید.
٢– تامین نفقه از محل اموال زوج غایب یا مستنکف: مطابق ماده ۱۲۰۵ قانون مدنی اگر مرد غایب باشد یا به هر دلیلی از
پرداخت نفقه خودداری کند، در صورت عدم امکان الزام وی به پرداخت نفقه زن، دادگاه می تواند با مطالبه و درخواست زن،
از اموال متعلق به مرد به مقدار نفقه در اختیار زن قرار دهد. مانند ارثیه ای که به مرد رسیده است یا ملکی که متعلق به مرد باشد.
۳– استقراض و قرض از خویشان زوجین و تامین نفقه زن: در صورتی که اموالی از مرد غایب یا مستنکف (خودداری کننده) از
پرداخت نفقه، در اختیار نباشد هر شخص دیگری می تواند با اجازه دادگاه، نفقه را به عنوان قرض بپردازد و بعدا از
شخص غایب یا مستنکف مطالبه نمایند.
۴- تقاضای طلاق از ناحیه زن: در صورتی که هیچ یک از ضمانت اجراهای قبلی ممکن نباشد، و اموالی از مرد شناسایی
نشود لذا زن می تواند به استناد ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی برای طلاق به دادگاه خانواده رجوع کند و دادگاه مرد را مجبور
به طلاق می نماید حتی اگر علت عدم پرداخت نفقه به واسطه عسر و تنگدستی مرد باشد.
ب) ضمانت اجرای کیفری
الزام شوهر به پرداخت نفقه با ضمانت اجرای کیفری نیز همراه است زیرا اگر زوج مرتکب تخلف شود
و ترک انفاق نماید عمل او جرم محسوب می شود و مجازات حبس را برای مرد در پی دارد.
ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ ترک انفاق زن را در صورت استطاعت و توان مالی
شوهر و با وجود تمکین زن، حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه مقرر کرده است.
اما با وضع ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و اجرای آن از اردیبهشت سال ۱۳۹۲ مجازات مقرر در این ماده
جایگزین اماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی سابق شده است. بر اساس ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده،
هر کس با داشتن استطاعات مالی،نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه و پرداخت نفقه
سایر اشخاص واجب النفقة امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود.
تعقیب کیفری مرد به دلیل جرم ترک انفاق، منوط به شکایت شاکی خصوصی (زن) است و در صورت گذشت
زن از شکایت، در هر زمان تعقیب کیفری یا اجرای مجازات متوقف می شود.
بنابراین ممکن است پس از شکایت از سوی زن، مرد متعهد به پرداخت نفقه شود و میان آنها سازش برقرار شود،
در این حالت زن می تواند از پیگیری شکایت خود امتناع کند.
تبصره- امتناع از پرداخت نفقه زنی که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است مانند زنی که بیمار است یا زنی که تمکین
خود را منوط به مطالبه مهریه کرده و قبلا از مرد تمکین نکرده است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان
تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.
دانستنیهای حقوق خانواده- نفقه مصادیق، شرایط و نحوه مطالبه آن (مؤلف: محمدرضا فولادی)